Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) spreekt, naar analogie van de ‘Great Depression’ uit de jaren dertig van de vorige eeuw, over ‘the Great Lockdown’: “This is a crisis like no other, and there is substantial uncertainty about its impact on people’s lives and livelihoods.” De wereldeconomie is in 2020 met 3,5% gekrompen, in het Eurogebied met 7,2%.³  Volgens de OESO leidt de coronacrisis tot het grootste verlies aan inkomens in meer dan een eeuw. Herstellen van de economische schade zal langzaam gaan en de effecten zijn nog lang voelbaar, vooral onder kwetsbare groepen en landen.⁴ Na de ongekende economische dip na de eerste golf heeft de wereldeconomie zich sterker hersteld dan verwacht. Dat herstel is echter broos. De economie is in veel westerse landen weer tot stilstand gekomen door enerzijds de tweede-ronde-effecten van de eerste golf en anderzijds de eerste effecten van de tweede golf.⁵

De Wereldbank verwacht dat het jaren zal duren voordat de wereldeconomie hersteld zal zijn van de coronacrisis. De pandemie heeft ook een ontwrichtende uitwerking op de uitroeiing van armoede in de wereld. Een van de meest succesvolle internationale ontwikkelingen in de afgelopen decennia is de terugdringing van de extreme  armoede geweest. Die trend is gestopt. Dit jaar komen er door de coronacrisis voor het eerst in een kwart eeuw meer extreem armen bij. Het IMF verwacht dat er bijna 90 miljoen mensen als gevolg van corona te maken zullen krijgen met extreme armoede.⁶ De wereldwijde verarming kan tot een instabielere wereld leiden. Inwoners uit landen die nog armer worden zullen sneller geneigd zijn te emigreren, wat tot een nieuwe migratiecrisis in het Westen kan leiden.

Bronnen

² WHO. (2021). WHO Coronavirus Disease (COVID-19) Dashboard. https://covid19.who.int/
³ IMF. (2021, januari). World Economic Outlook Update. https://www.imf.org/en/Publications/WEO/Issues/2021/01/26/2021-world-ec…
⁴ OECD Economic Outlook, Volume 2020 Issue 2. https://www.oecd.org/economic-outlook/december-2020/
⁵ Phillipen, S. (2010, oktober). Wereldeconomie - Impact, herstelpotentieel en langetermijneffecten (Global Monthly). ABN Amro. https://insights.abnamro.nl/2020/10/wereldeconomie-impact-herstelpotent…
⁶ IMF. (2021, januari). World Economic Outlook Update. https://www.imf.org/en/Publications/WEO/Issues/2021/01/26/2021-world-ec…

De Nederlandse economie en samenleving hebben een enorme klap gehad, maar vergeleken met andere landen is ons land economisch gezien minder hard geraakt. Het bruto binnenlands product (bbp) is in het tweede kwartaal van 2020 met 8,5 procent gekrompen ten opzichte van een kwartaal eerder. Een dergelijke economische neergang is niet eerder door het CBS gemeten. Na de ongekende krimp in het tweede kwartaal van 2020 is volgens berekening van het CBS het bruto binnenlands product (bbp) in het derde kwartaal van 2020 met 7,7 procent toegenomen ten opzichte van een kwartaal eerder. De grootste groei ooit. De groei in het derde kwartaal weegt echter niet op tegen de daling in de eerste twee kwartalen. Het vierde kwartaal is de economische activiteit lager uitgevallen door de hernieuwde ‘lockdown’. De economie is op jaarbasis gekrompen met 3,8%. Hoewel dat percentage hoger is dan tijdens de kredietcrisis, doet Nederland het minder slecht dan veel andere landen.⁷ De Nederlandse economie is tot nu toe schokbestendiger gebleken dan eerder gedacht, mede dankzij tientallen miljarden overheidssteun.⁸ 

De grafiek maakt de grote trendbreuk in het consumenten- en producentenvertrouwen door de coronacrisis zichtbaar. Na de historische daling is het vertrouwen, met name bij de producenten, enigszins hersteld. Dat van consumenten blijft negatief. Hier is zichtbaar dat corona de al langer lopende trend van een dalend consumentenvertrouwen heeft versneld. Er is ook hier wel weer een  lichtpunt. De consumptie is tijdens de tweede golf minder hard teruggevallen.⁹

Bronnen

⁷ https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2021/07/economie-krimpt-met-0-1-procent…
⁸ Prins, C. (2020a, december). Nederlandse economie halverwege 2022 weer op pre-coronaniveau (Economisch kwartaalbericht). Rabobank. https://economie.rabobank.com/publicaties/2020/december/nederlandse-eco…- coronaniveau/
⁹ van Es, F., Prins, C., & Dieteren, J. (2020, december). Consumptie valt minder hard terug in tweede coronagolf (Themabericht). Rabobank. https://economie.rabobank.com/publicaties/2020/december/consumptie-valt…

Het bbp van Nederland was in het eerste kwartaal 0,2 procent kleiner dan een jaar eerder, in het tweede kwartaal was dit 8,5 procent. De krimp is echter ongelijk verdeeld. Over het algemeen is de Randstad minder geraakt dan de periferie, met uitzondering van de regio’s Haarlemmermeer en Amsterdam.¹⁰ Dat komt door verschillen in economische structuur (aanwezigheid van commerciële diensten, waardoor werknemers gemakkelijk thuis en flexibel kunnen werken), afhankelijkheid van mondiale waardeketens, het ondernemingsklimaat en specifieke regionale (arbeids)omstandigheden. Haarlemmermeer en Amsterdam zijn extra hard geraakt vanwege het wegvallen van toerisme en luchtvaart.¹¹

Wat voor Zuid-Holland opvalt, is dat het noordelijk deel van de provincie (Leidse regio en Duin- en Bollenstreek) relatief hard is geraakt. Zo was de afzet van de sierteeltsector met dagverse en relatief luxe producten bijna geheel weggevallen tijdens de eerste 'lock down', wat een grote impact heeft gehad op de productiebedrijven en handel (de sector heeft zich echter in de loop van het jaar krachtig weten te herstellen). Verder is de regio verbonden met de luchtvaarteconomie van Schiphol en omgeving. De regio's Haaglanden en Midden-Holland zijn tot op heden minder ‘hard’ geraakt door de crisis.

Hoewel de economische klap in Zuid-Holland relatief minder hard is dan in andere regio’s is de verwachting dat het herstel vanaf 2021 in Zuid-Holland minder snel zal verlopen dan in de andere provincies.¹²  Dat hangt samen met de minder gunstige sectorstructuur van de Zuid-Hollandse economie. Al voor corona bevonden een aantal voor Zuid-Holland belangrijke clusters (havenindustriële complex, water- en delta technologische cluster, tuinbouw) zich in de volwassen fase van de zogenaamde clusterlevenscyclus. Kenmerkend voor deze clusters is een beperkte banendynamiek en groeivermogen.¹³ De Zuid-Hollandse economie presteerde mede daardoor het afgelopen decennium (dus al voor de uitbraak van COVID-19) structureel minder goed dan regio’s als Brabant (+10% meer groei) en Noord- Holland (+15% meer groei).¹⁴  Dit uitgangspunt bepaalt mede de kracht van het economisch herstel na corona.

Alle sectoren voelen de impact van de crisis, maar niet in gelijke mate. Sectoren als horeca, reisbemiddeling, vervoer (vooral de luchtvaart), cultuur en overige zakelijke diensten hebben de grootste klappen gehad. Een sector als de bouw is relatief minder hard geraakt, maar de verwachting is dat deze sector in 2021 het zwaarder krijgt.¹⁵ 

Bronnen

¹⁰ Centraal Bureau voor de Statistiek. (2020c, november 18). Grootste economische krimp in Haarlemmermeer en Amsterdam. https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2020/47/grootste-economische-krimp-in-h…
¹¹ Aalders, R., Raspe, O., & Dieteren, J. (2020, juni). Regionale prognoses: krimp door corona verschilt per regio (Themabericht). Rabobank. https://economie.rabobank.com/publicaties/2020/juni/regionale-prognoses…
¹²  Manshanden, W., Koops, O., & Van Oort, F. (2020, juli). Impact van de corona-epidemie op de economie van Rijnmond, Metropoolregio Rotterdam Den Haag en Zuid-Holland. NEO en Erasmus School of Economics. https://evr010.nl/econ-verkenning- rotterdam-mrdh-zh-09072020-corona-wm-ok-fvo/
¹³ van Oort, F., & van Haaren, J. (2019, juli). De levenscyclus van Rotterdamse sectoren (Kansen en bedreigingen voor lokale economische dynamiek). Erasmus UPT. https://www.eur.nl/upt/media/92063
- Weterings, A., & van Oort, F. (2014). Veerkracht en de Regionale Arbeidsmarkt: Kansen op Vernieuwing in Rijnmond. PBL. https://www.pbl.nl/sites/default/files/downloads/pbl-2014_Veerkracht-en…- Rijnmond.pd
¹⁴  OECD. (2020, november). Towards recovery and resilience in Zuid-Holland. https://www.oecd.org/coronavirus/en/policyresponses
¹⁵  Nauta, L., & Biersteker, B. (2020, 14 september). Sectorprognoses: moeizaam herstel voor veel sectoren. Rabobank. https://economie.rabobank.com/publicaties/2020/september/sectorprognose…

De arbeidsmarkt was voor de corona-uitbraak zeer krap. Die situatie is voorbij. In april 2020 steeg de werkloosheid in Nederland naar 314 duizend personen, ofwel 3,4 procent van de beroepsbevolking, tegen 2,9 procent in maart 2020; verreweg de grootste toename sinds 1992.¹⁶ De werkloosheid is in juni, juli en augustus 2020 verder toegenomen naar 4,6 procent van de beroepsbevolking.¹⁷ Maar sinds september is de werkloosheid verrassenderwijs gedaald.¹⁸ Toch verwacht het Centraal Planbureau (CPB) een verdere stijging naar meer dan 6 procent in 2021. Het Planbureau houdt ook rekening met een negatiever scenario. De werkloosheid stijgt dan naar ruim 8% in 2021.¹⁹ 

Jongeren, zelfstandigen en flexwerkers behoren tot de kwetsbaarste groepen op de arbeidsmarkt en dragen een disproportioneel deel van de economische effecten van de crisis.²⁰ Daardoor worden ook bestaande breuklijnen op de arbeidsmarkt (en in rijkdom) breder: tussen flexwerkers (zzp’ers), jongeren en mensen in loondienst. In sommige sectoren is daarentegen sprake van een blijvende en mogelijk groeiende vraag naar arbeid. Op langere termijn zorgt de vergrijzing voor een krappe(re) arbeidsmarkt.

Bronnen

¹⁶  DNB. (2020, juni). Economische Ontwikkelingen en Vooruitzichten (Nummer 19). De Nederlandsche Bank. https://www.dnb.nl/binaries/EOV%20voorjaar2020_tcm46-389040.pdf
¹⁷  Centraal Bureau voor de Statistiek. (2020, oktober 14). Werklozen. https://www.cbs.nl/nl-nl/visualisaties/dashboard- arbeidsmarkt/werklozen
¹⁸  Centraal Bureau voor de Statistiek. (2020, december 17). Werkloosheid in november verder gedaald. https://www.cbs.nl/nl- nl/nieuws/2020/51/werkloosheid-in-november-verder-gedaald
¹⁹  CPB. (2020, november). Novemberraming: Economische vooruitzichten 2021 (CPB raming). https://www.cpb.nl/raming november-2020-vooruitzicht-2021
²⁰  van den Berge, W., Rabate, S., & Swart, L. (2020, juni). Crisis op de arbeidsmarkt: wie zit en in de gevarenzone? (CPB Coronapublicatie). CPB. https://www.cpb.nl/sites/default/files/omnidownload/CPB-Coronapublicati…- wie-zitten-in-de-gevarenzone.pdf
Harn, E., & van der Veen, M. (2020, juni). Coronacrisis: de wereld start langzamerhand weer op. Rabobank. https://www.rabobank.nl/kennis/artikel/011080994/coronacrisis-de-wereld…

De afgelopen maanden zijn de economische vooruitzichten meerdere malen naar boven bijgesteld. Door de hernieuwde ‘lockdown’ echter ook weer naar beneden. De Rabobank verwacht nu een krimp van de economie van 4,4 procent (was eerder 4,2%).²¹  De vooruitzichten blijven uiterst onzeker. Het Centraal Planbureau (CPB) bracht de mogelijke economische gevolgen van de virusuitbraak voor Nederland in beeld met een tweetal scenario’s: een basisraming en een scenario waarin de grootschalige contactbeperkende maatregelen in het eerste kwartaal van 2021 doorlopen. In de basisraming krimpt de economie in 2020 met 4,1%, gevolgd door ruim 2,8% groei in 2021 (Rabobank verwacht 2,4% groei in 2021 en de ING 2,6%). De werkloosheid loopt op tot 6,1% in 2021. In het negatieve scenario krimpt de economie ook in 2021 (0,6%) en loopt de werkloosheid op tot boven de 8%.
 

Het CPB verwacht net als het IMF dat de economie niet meer op het oude groeipad komt en dat de schade deels permanent zal zijn. Er zijn wel enkele kanttekeningen te maken ten aanzien van deze sombere vooruitzichten. De werkloosheid is de afgelopen maanden gedaald in plaats van een verwachte stijging.²² Het aantal faillissementen blijft beperkt, mede door de zware steun van de overheid. Bovendien herstelde de economie sterk na de eerste lockdown. Sommige economen verwachten ook een krachtig herstel als het grootste deel van de bevolking is gevaccineerd.²³ Dat duidt erop dat de economie weerbaarder is dan gedacht. Tegelijkertijd is de ervaring van de kredietcrisis dat de korte termijn effecten van een crisis vaak worden overschat en de lange termijn effecten worden onderschat.²⁴

Bronnen

²¹ Prins, C. (2020, december). Tijdelijk somberder economisch beeld door harde lockdown (Update). Rabobank. https://www.rabobank.nl/kennis/s011108829-tijdelijk-somberder-economisc…
²² Centraal Bureau voor de Statistiek. (2020, december 17). Werkloosheid in november verder gedaald. https://www.cbs.nl/nl- nl/nieuws/2020/51/werkloosheid-in-november-verder-gedaald
²³ Koeze, E. (2020, 18 december). How the Economy Is Actually Doing, in 9 Charts. The New York Times. https://www.nytimes.com/interactive/2020/12/17/business/economy/economi…
²⁴ Kuipers, B., & van der Lugt, L. (2020, juni). Onderzoek naar de impact van het coronavirus op Nederlandse maritieme sectoren (In opdracht van Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat). UPT. https://www.rijksoverheid.nl/binaries/rijksoverheid/documenten/rapporte…

Een inzicht dat door de pandemie volledig doordringt, is de kwetsbaarheid en afhankelijkheid van de puur op kosten en efficiency ingerichte mondiale productieketens. Het is te verwachten dat sommige bedrijven na de crisis hun activiteiten anders gaan organiseren om hun afhankelijkheid te reduceren. De vraag is voor welke activiteiten die grotere leverbetrouwbaarheid belangrijk gaat worden. Naast bedrijven zetten ook landen en de EU in op het verminderen van de afhankelijkheid van andere landen voor de levering van strategische goederen, zoals medicijnen en medische apparatuur. Daarnaast heeft corona geleid tot een hevige strijd tussen landen bij het verkrijgen van een strategische positie op de sterk groeiende technologievelden, zoals artificiële intelligentie, quantum computing en genetica. Een ontwikkeling die tot toenemende handelsspanningen tussen China, de VS en Europa leidt. Zet de trend van veranderende handels- en productiepatronen zich voort? Worden markten dan eerder regionaal (door reshoring)? Wat zijn de (on)mogelijkheden van reshoring voor de Zuid-Hollandse industrie?²⁵

Bronnen

²⁵ Sociaal Economische Raad (februari 2021), Reshoring: Made in Europe.   

Aan het begin van de coronacrisis steeg het vertrouwen in de politiek sterk, van 52 procent in januari 2020 naar 76 procent drie maanden later. Daarna leidde de vrijheidsbeperkende aanpak tot meer weerstand, protesten en virusmoeheid.²⁶ Het vertrouwen in de politiek is inmiddels gedaald naar het niveau van voor de crisis. De coronacijfers voeden pessimisme en somberheid onder de bevolking. Tegelijkertijd is er een kleine, luidruchtige groep die de regering een ruime onvoldoende geeft en vindt dat de coronamaatregelen meer schade aanrichten dan het virus.²⁷ 

Bij recessies neemt het vertrouwen af, bij economische groei neemt het vertrouwen juist toe. Als de economische recessie ingrijpend en langdurig zal zijn, heeft dat dus gevolgen voor het politiek vertrouwen. Bovendien waren voor deze crisis er al volop tekenen van legitimiteitserosie, denk aan de boeren en het RIVM. De anderhalve metersamenleving, en dan vooral de strenge lock down, versterkt oude en nieuwe maatschappelijke conflicten en leidt tot politisering van het debat.²⁸ Het massale gebruik van sociale media, door met name jongeren, verandert de dynamiek van protesten. Door sociale media vinden gelijkgestemden zich snel en organiseren zich makkelijk. Protesten escaleren sneller en de politie loopt achter de feiten aan.²⁹ Die afnemende steun voor de overheid is zorgelijk, want bij het bestrijden van een pandemie, maar ook andere opgaven als de stikstofaanpak en de energietransitie, blijven medewerking van iedereen en draagvlak belangrijk.

Een zorgwekkende ontwikkeling is ook dat de crisis de randvoorwaarde voor een krachtige civil society sterk heeft geschaad. Verenigingen, buurthuizen, sociaal ondernemingen zijn hard geraakt. Ze zijn vaak afhankelijk van een kleine stroom inkomsten uit huuropbrengsten, catering, baromzet en opbrengsten uit kleinschalige evenementen. Bovenop die kleine maar essentiële inkomsten weten zij met een grote hoeveelheid vrijwillige inzet een vitaal initiatief op te zetten. Nu die kleine financiële geldstromen als basis zijn weggevallen zullen vele initiatieven uiteindelijk zelf ook verdwijnen. En daarmee verliezen gemeenschappen een belangrijke bron van maatschappelijke veerkracht en welzijn. Een complicerende factor is dat dergelijke initiatieven nauwelijks in beeld zijn bij de verdeling van steun of hulp.³⁰

Bronnen

²⁶ den Ridder, J., Josten, E., Boelhouwer, J., & van Campen, C. (2020, september). De sociale staat van Nederland 2020. SCP. https://www.scp.nl/publicaties/publicaties/2020/09/10/de-sociale-staat-…
²⁷ Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. (2020, 3 december). Nederlanders redden zich tijdens coronacrisis, maar hebben wel meer zorgen. Nieuwsbericht | Sociaal en Cultureel Planbureau. https://www.scp.nl/actueel/nieuws/2020/12/04/nederlanders-redden-zich-t…
²⁸ Fraanje, R., & de Jong, P. (2020, juni). Het openbaar bestuur voorbij Corona (Reflecties op de impact van de Coronacrisis op het openbaar bestuur, de democratie en rechtsstaat.). Raad voor het Openbaar Bestuur. https://www.raadopenbaarbestuur.nl/documenten/publicaties/2020/06/18/he…
²⁹ Markus, N. (2020, 21 augustus). Rellende jongeren vinden elkaar op sociale media en juist daar loopt de politie achter de feiten aan. Trouw. https://www.trouw.nl/binnenland/rellende-jongeren-vinden-elkaar-op-soci…
³⁰ Fraanje, R., & de Jong, P. (2020, juni). Het openbaar bestuur voorbij Corona (Reflecties op de impact van de Coronacrisis op het openbaar bestuur, de democratie en rechtsstaat.). Raad voor het Openbaar Bestuur. https://www.raadopenbaarbestuur.nl/documenten/publicaties/2020/06/18/he…                 
Zie ook: Hardeman, S., Prins, C., & Vrieselaar, N. (2020, oktober). Verenigingsleven hangt samen met welzijn, maar staat onder druk door corona (Special). Rabobank. https://economie.rabobank.com/publicaties/2020/oktober/verenigingsleven…- met-welzijn/
 

Maatschappelijk onbehagen wordt gezien als een latente bezorgdheid onder burgers over de precaire staat van de samenleving. Deze bezorgdheid gaat niet per se over het eigen leven, maar over de toekomst van de maatschappij als geheel.³¹ Uit een recent door Zuid-Holland geïnitieerd onderzoek  blijkt dat voor ruim de helft van de inwoners geldt dat de mate van vertrouwen (dan wel onbehagen) naar eigen zeggen wordt beïnvloed door de coronacrisis.³² Directeur Kim Putters van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) onderschrijft dat ‘niet alle emoties in de samenleving met de corona-aanpak te maken hebben’, maar sommige er wel door worden versterkt: “Er is meer in het leven. Voor de crisis waren klimaat, religie en cultuur al thema’s die tot polarisatie konden leiden. Ook toen al waren veel mensen onzeker over werk, zoals minder geschoolden, mensen met beperkingen en mensen van niet-westerse komaf. Deze problemen worden nu vaak versterkt door de crisis en raken vermengd met emoties rond de coronamaatregelen.”³³ Het afgelopen jaar heeft een verbreding en verdieping van het maatschappelijke ongenoegen tegen de overheid, media en wetenschap plaatsgevonden, met een forse toename van het aantal meldingen van online-bedreiging tot gevolg. Sociale media versterken dit en hebben hierbij een faciliterende en mobiliserende rol.³⁴ 

Maatschappelijke bezorgdheid is regionaal ongelijk over Zuid-Holland verdeeld: het is niet alleen sterk aanwezig in bepaalde (zwakkere) wijken van de grote steden, maar ook in de krimpregio’s in het oosten en zuiden van de provincie. In de Leidse regio is juist sprake van minder zorgen, zo blijkt uit het onderzoek van I&O Research. Het is nog te vroeg om conclusies te trekken over een mogelijke correlatie tussen ongemak over de coronamaatregelen en algemeen maatschappelijk onbehagen, maar het lijkt waarschijnlijk dat er in ieder geval gedeeltelijk een verband is.
 

Bronnen

³¹ Steur, B., van Doorne, E., & Zandstra, T. (2019, 11 oktober). Maatschappelijk onbehagen. Platform Overheid. https://platformoverheid.nl/artikel/onbehagen-in-het-openbaar-bestuur/
³² van Hal, T., van Straaten, G., & Bouwmeester, J. (2020, december). Maatschappelijk vertrouwen in Zuid-Holland. I&O Research. https://www.z.com
³³ Putters, K. (2020, 2 oktober). Wie breder draagvlak zoekt, luistert naar het midden. FD.nl. https://fd.nl/opinie/1359313/wie- breder-draagvlak-zoekt-luistert-naar-het-midden
³⁴ Bahara, H. (2021, 22 januari). Meer meldingen van online bedreiging in coronajaar: ‘Sociale media hebben een faciliterende rol’. de Volkskrant. https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/meer-meldingen-van-online-…
 

Kenmerkend voor corona is de asymmetrische impact op de gezondheids-, economische, sociale en fiscale situatie van landen. Binnen landen zijn er grote verschillentussen regio's en lokale gebieden. De aanpak van corona, het crisismanagement en het bouwen aan het herstel, kent daarmee ook een regionale component. Hoe gaat bestuurlijk Nederland om met corona? Wat is de invloed van corona op het openbaar bestuur?

Het openbaar bestuur wordt geprezen om haar doeltreffend en slagkracht bij het bestrijden van de crisis. Daarbij wordt vooral gewezen op het succes van de Veiligheidsregio. Die bleek in staat snel en kordaat te handelen met de burgemeester van de grootste gemeente in de regio als boegbeeld. Daarbij hielp het dat de ernst van deze crisis per regio verschilde. Maar het openbaar bestuur ligt ook onder vuur. Een belangrijk kritiekpunt is het ontbreken van democratische legitimatie van de veiligheidsregio’s.³⁵ Deze  regionale samenwerkingsverbanden waren oorspronkelijk opgericht voor de bestrijding van een kortstondige crisis. De pandemie duurt nu al bijna één jaar en is nog lang niet over. Volgens Wim Voermans, hoogleraar staatsrecht, ‘besturen de veiligheidsregio’s nu het land’.³⁶ Deze kritiek staat niet op zichzelf. Al voor corona was er kritiek op het gebrek aan democratische verantwoording en legitimatie in de onoverzichtelijke veelheid van intergemeentelijke samenwerkingsverbanden. Corona legt al bestaande zwakheden van het Nederlandse bestuurlijke landschap bloot. Welke inrichting werkt?

Er zijn stemmen om kleinere provincies te vormen, met meer culturele en bestuurlijke samenhang, die de taken van de veiligheidsregio’s op zich kunnen nemen.³⁷ Een tweelagig lokaal bestuur, waarbij voor alle regionale taken één land dekkende regio-indelingmoeten moet komen die rechtstreek gekozen wordt, in plaats van de overlappende regio-indelingen waar gemeenten nu mee te maken hebben: een federatiegemeente.³⁸ Volgens de OESO vraagt de regionaal gedifferentieerde impact van de pandemie om een gebiedsgerichte benadering van beleidsreacties en om een sterke coördinatie tussen de bestuursniveaus als tussen de overheid en niet-gouvernementele actoren, inclusief burgers. Afhankelijk van het beleidsdoel is een centrale of meer decentrale aanpak nodig. Succes hangt ook af van een sterk partnerschap tussen nationale en regionale overheden, evenals met de particuliere en tertiaire sector. En het vermogen om zich aan onzekerheid en verandering aan te passen en om de koers te corrigeren als dat nodig is. De OESO pleit ervoor om de lokale en regionale partijen wel voldoende ruimte en middelen te bieden om snel en effectief in te kunnen spelen op een noodsituatie, omdat die op deze schaal het eerste wordt gevoeld.³⁹ Dat staat in schril contrast met de waarschuwing van sommige onderzoekers en bestuurders voor instabiliteit van de lokale democratie. Gemeenten hadden het voor corona financieel al zwaar door een stapeling van taken en opgaven (bijvoorbeeld decentralisatie sociaal domein). De coronacrisis maakt deze situatie er niet makkelijker op door de (sterk) afnemende inkomsten en grotere uitgaven.⁴⁰ 

Bronnen

³⁵ Fraanje, R., & de Jong, P. (2020, juni). Het openbaar bestuur voorbij Corona (Reflecties op de impact van de Coronacrisis op het openbaar bestuur, de democratie en rechtsstaat.). Raad voor het Openbaar Bestuur. https://www.raadopenbaarbestuur.nl/documenten/publicaties/2020/06/18/he…
³⁶ NOS. (2020, augustus 20). Meer macht voor veiligheidsregio’s: “Zorgelijk, zij besturen nu het land”. NOS. https://nos.nl/artikel/2344758-meer-macht-voor-veiligheidsregio-s-zorge…
³⁷ Roorda, C. (2020, 2 september). Coronamaatregelen maken duidelijk dat we kleinere provincies nodig hebben. Trouw. https://www.trouw.nl/opinie/coronamaatregelen-maken-duidelijk-dat-we-kl…
³⁸ Fraanje, R., & de Jong, P. (2020, juni). Het openbaar bestuur voorbij Corona (Reflecties op de impact van de Coronacrisis op het openbaar bestuur, de democratie en rechtsstaat.). Raad voor het Openbaar Bestuur. https://www.raadopenbaarbestuur.nl/documenten/publicaties/2020/06/18/he…
Zie ook: VNG. (2020, 10 september). Als één overheid, slagvaardig de toekomst tegemoet. https://vng.nl/nieuws/als-een- overheid-slagvaardig-de-toekomst-tegemoet
³⁹ OECD. (2020a, november). The territorial impact of COVID-19: Managing the crisis across levels of government. http://www.oecd.org/coronavirus/policy-responses/the-territorial-impact…- government-d3e314
⁴⁰ Fraanje, R., & de Jong, P. (2020, juni). Het openbaar bestuur voorbij Corona (Reflecties op de impact van de Coronacrisis op het openbaar bestuur, de democratie en rechtsstaat.). Raad voor het Openbaar Bestuur.
 

De coronacrisis heeft grote gevolgen voor zaken die raken aan de kwaliteit van het bestaan: het vieren van een bruiloft of jubileum, verenigingsleven, het bezoeken van een festival, schouwburg, voetbalwedstrijd of concert. De culturele instellingen in Nederland en in Zuid-Holland worden hard geraakt. De provincie heeft geld beschikbaar gesteld voor het ondersteunen van vitale cultuurinstellingen in de gemeenten. De pandemie raakt niet iedereen even hard, waardoor verschillen in de samenleving (in ieder geval op korte termijn) dreigen toe te nemen. De burgemeesters van de (middel)grote steden spraken hun zorgen uit dat de coronacrisis de al bestaande kloven in de maatschappij verergert. “De coronacrisis veroorzaakt in achterstandswijken een exponentiële groei van problemen als onderwijsachterstand, armoede, huiselijk geweld, werkloosheid en ondermijnende criminaliteit. De scheidslijnen in de maatschappij en de kansenongelijkheid nemen toe”.⁴¹ Daar komt bij dat de financiële positie van gemeenten, verantwoordelijk voor het sociaal domein, sterk verslechterd is.⁴² Er zijn grote zorgen over eenzaamheid onder jongeren, in verpleeghuizen en over kinderen in een kwetsbare thuissituatie. Psychische klachten nemen toe. Technologieën als beeldbellen voldoen aan de korte termijn behoefte aan contact, maar vormen op langere termijn een ‘energielek’. Kortom, de contactbeperkende maatregelen hebben een behoorlijk nadelig effect op het welzijn en creativiteit van mensen.

‘Klassiek’ kwetsbare groepen betreffen laaggeletterden, digitaal niet vaardige mensen, mensen zonder baan, met een zwakke gezondheid, een gering sociaal vangnet en niet-westerse migranten. Daar komen ‘nieuwe’ kwetsbare groepen bij, zoals mensen die ten gevolge van corona zonder inkomsten dreigen te zitten (mensen met contactberoepen) of mensen die niet of moeilijk thuis kunnen werken. Het is nog te vroeg om te zeggen in welke mate de ‘nieuwe’ kwetsbare groepen samenvallen met de ‘klassieke’ kwetsbare groepen, maar het lijkt waarschijnlijk dat dit gedeeltelijk het geval zal zijn. De consequenties van de coronapandemie beperken zich vanzelfsprekend niet tot de werkloze en werkende beroepsbevolking. De diepere scheidslijnen niet liggen zozeer tussen jong en oud, maar tussen sociale klassen. Uit eerdere SCP-studies kwam naar voren dat de volwassen Nederlandse bevolking is op te delen in sociale segmenten, gebaseerd op een analyse van ongelijkheid in het economische, sociale, culturele en het persoonskapitaal (persoonlijke gezondheid en uiterlijk). Sociale groepen met veel kapitaal herstellen na de pandemie waarschijnlijk sneller en beter dan groepen met minder sociaal en cultureel kapitaal.⁴³ Inclusiviteit is daarmee een grotere opgave dan ooit.

Het verraderlijke van deze crisis is dat de echte sociale gevolgen pas op middellange termijn ontstaan, aldus het SCP. We staan pas aan het begin van de crisis: “Het ligt in de lijn der verwachting dat de nu voorspelde economische krimp op termijn leidt tot bezuinigingen en koopkrachtdalingen, met ongunstige effecten voor de leefsituatie. Dat zal pas na enige tijd zichtbaar worden, zoals ook het geval was na de kredietcrisis van 2008. Toen zette de daling pas na 2012 in. In een dergelijk scenario is ook in de jaren na 2021 een verslechtering van de leefsituatie te verwachten.”⁴⁴  Opvallend is dat het SCP niet alleen doelt op diegenen die (direct of op langere termijn) financieel-economische klappen krijgen, maar ook op het veelvoud aan mensen dat last gaat ondervinden van het fysiek afstand moeten houden.
 

Bronnen

⁴¹ Tromp, J. (2020, 16 juni). Burgemeesters: coronacrisis treft kwetsbare wijken hard, 1,25 miljard euro nodig voor actieplan. De Volkskrant. https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/burgemeesters-coronacrisis…- euro-nodig-voor-actieplan~be9f35fc/
⁴² Andersson Elffers Felix. (2020, juli). Financiële bijwerkingen van corona. VNG. https://vng.nl/sites/default/files/2020-07/aef_financiele_consequenties…
⁴³ Vrooman, C. (2020, december). Pandemie verscherpt tegenstellingen tussen klassen, niet tussen jong en oud. Social vraagstukken. https://www.socialevraagstukken.nl/pandemie-verscherpt-tegenstellingen-…
⁴⁴ den Ridder, J., Josten, E., Boelhouwer, J., & van Campen, C. (2020, september). De sociale staat van Nederland 2020. SCP. https://www.scp.nl/publicaties/publicaties/2020/09/10/de-sociale-staat-…
 

Het thuiswerken heeft een enorme vlucht genomen. Tussen de 55 en 70 procent van de thuiswerkers heeft positieve ervaringen met thuiswerken tijdens de coronacrisis.⁴⁵  Ongeveer 40-60% van hen verwacht vaker te blijven thuiswerken als de crisis voorbij is. De voorkeur gaat hierbij uit naar 1-3 dagen per week thuiswerken. Dat geldt dan wel voor mensen die werkzaam zijn in sectoren waar het thuiswerken mogelijk is: onder andere de overheid, financiële dienstverlening, verzekeraars, ICT en telecom.⁴⁶ 

Uit eerder onderzoek bleek al dat werken aan huis de productiviteit verbetert.⁴⁷ Maar het thuiswerken heeft ook keerzijdes. Genoemd worden het gebrek aan sociale contacten en interactie, belangrijk voor kennisintensief werk en vervaging van de scheiding tussen werk en privé. Het onderzoek van de provincie Zuid-Holland onder de eigen organisatie bevestigt dit beeld. Verder is thuiswerken niet voor iedereen mogelijk. Opvallend is daarbij de toegenomen kwetsbaarheid van mensen in cruciale sectoren voor wie thuiswerken geen optie is. Het gaat hier bijvoorbeeld om arbeidsmigranten, zorgmedewerkers (een groot deel van de werkgelegenheid in Zuid-Holland), medewerkers in de logistieke warehouses en slachterijen. De thuiswerkpotentie is regionaal ongelijk verdeeld. Rotterdam heeft bijvoorbeeld 15% minder thuiswerk potentie door haar sectorstructuur.⁴⁸

Bronnen

⁴⁵ Hamersma, M., de Haas, M., & Faber, R. (2020, augustus). Thuiswerken en de coronacrisis. Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid | KiM. https://www.kimnet.nl/publicaties/rapporten/2020/08/31/thuiswerken-en-d…
⁴⁶ Lund, S., Madgavkar, A., Manyika, J., & Smit, S. (2020, november). What’s next for remote work: An analysis of 2,000 tasks, 800 jobs, and nine countries. McKinsey & Company. https://www.mckinsey.com/nl/our-insights/whats-next-for-remote-work-an- analysis-of-2000-tasks-800-jobs-and-nine-countries
⁴⁷ Narinx, C., Dekker, W., van de Weijer, B., Andersen, R., Witteman, J., Hotse Smit, P., & de Ruiter, M. (2020, 2 oktober). Wat betekent langdurig thuiswerken voor de BV Nederland? De Volkskrant. https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/wat- betekent-langdurig-thuiswerken-voor-de-bv-nederland~b213c417/?referrer=https%3A%2F%2Fwww.uu.nl%2F 
⁴⁸ Gemeente Rotterdam. (2020). Economische Verkenning Rotterdam 2020. https://evr010.nl/
 

De digitalisering van de samenleving versnelt door corona. Deze ontwikkeling kent een keerzijde. Niet iedereen doet in gelijke mate mee in deze digitale samenleving. Er vindt een verschraling van menselijke contacten plaats. Ook gaat de afhankelijkheid van de digitale technologie gepaard met toenemende privacy- en veiligheidsrisico’s. Het Rathenau instituut waarschuwt voor de invloed van de digitale wereld, die door corona wordt versneld, op de Nederlandse samenleving en democratie.⁴⁹ Bedreigingen door nepberichten, ‘deepfakes’ en desinformatie zullen de komende jaren vaker voorkomen. Digitalisering zal een van de drijvende krachten van onze samenleving blijven, maar de ontwikkeling roept wel een aantal existentiële vragen voor de samenleving op. Hoe benutten we de voordelen van de digitale technologieën en beheersen we tegelijkertijd de nadelen?⁵⁰ 

Bronnen

⁴⁹ Boheemen, P., van Munnichs, G., & Dujso, E. (2020). Digitale dreigingen voor de democratie (Over nieuwe technologie en desinformatie). Rathenau Instituut. https://www.rathenau.nl/sites/default/files/2020- 10/RAPPORT_Digitale_dreigingen_voor_de_democratie_Rathenau_Instituut.pdf
⁵⁰ Sheikh, H., & Prins, C. (2020, 6 oktober). Artikel: Coronacrisis vraagt om debat over digitalisering. WRR en corona | WRR. https://www.wrr.nl/wrr-en-corona/artikel-coronacrisis-vraagt-om-debat-o…

De stad vervult in de kenniseconomie een belangrijke rol. Het is de plek waar (jonge), creatieve, getalenteerde en vaak hoogopgeleide mensen wonen en werken. Het is ook de plek van restaurants, musea en theaters: de bron voor nieuwe kennis en kennissen. Juist de positie van stadscentra als aanjager van economische groei komt door het thuiswerken, de contactbeperkende maatregelen, de economische stagnatie en de afgenomen immigratie (expats) onder druk. Dat leidt tot een daling van het aantal personen dat zich in de steden vestigt. ⁵¹

De economische teruggang zorgt ook voor een afname van het woon-werkverkeer en het aantal verhuizende personen in Nederland. Een opvallende constatering is de blijvende (forse) prijsstijging van woningen. Een fenomeen dat zich in de gehele westerse wereld voordoet en die in Nederland wordt gevoed door de uitzonderlijk lage rente en de woningschaarste. Er zijn echter signalen dat de woningmarkt aan het veranderen is. De relatieve druk in de steden wordt minder, de prijsstijging van huizen doet zich sterker voor aan de randen van de stad.⁵²  De verwachting is dat de woningbehoefte in de landelijke gebieden zal toenemen.⁵³ Wat nog niet wil zeggen dat de ’Triomf van de Stad’ ten einde is. De stad blijft belangrijk als ontmoetingsplaats. Wel veranderen de woonwensen door het thuiswerken. Met meer waardering voor buitenruimte, een tuin en extra werkkamer.⁵⁴ Deze ontwikkelingen hebben gevolgen voor de omvang en vorm van de woningbouwopgave in Zuid-Holland. Het combineren van wonen en werken vraagt om iets anders dan de bouw van pure woonwijken, meer oog voor functiemenging. Het verloop van deze ontwikkeling blijft door de coronacrisis onzeker.⁵⁵ De onzekerheid geldt ook voor de huizenprijzen, gezien de verwachte economische recessie. De voorspellingen van banken over een verwachte prijscorrectie hebben er tot nu toe naast gezeten.

Bronnen

⁵¹ Manshanden, W., Koops, O., & Van Oort, F. (2020, juli). Impact van de corona-epidemie op de economie van Rijnmond, Metropoolregio Rotterdam Den Haag en Zuid-Holland. NEO en Erasmus School of Economics. https://evr010.nl/econ-verkenning- rotterdam-mrdh-zh-09072020-corona-wm-ok-fvo/.
⁵² NU.nl. (2020, 17 november). Huizenprijzen blijven ondanks coronacrisis stijgen, vooral buiten de Randstad. NU.nl. https://www.nu.nl/economie/6090961/huizenprijzen-blijven-ondanks-corona…
. Oevering, F. (2020, oktober). Ruimtelijke gevolgen van de coronacrisis (Special). Rabobank. https://economie.rabobank.com/publicaties/2020/oktober/ruimtelijke-gevo…-
coronacrisis/#:~:text=De%20coronapandemie%20heeft%20grote%20gevolgen,krimp%20verschilt%20sterk%20per%20sector.
⁵⁴ van Dijken, K., Ghauharali, R., & ’t Hooft, S. (2020, juli). De coronacrisis en de stad (Een verkenning van scenario’s, effecten en handelingsperspectieven voor gemeenten). Platform31. https://www.platform31.nl/publicaties/de-coronacrisis-en-de-stad
⁵⁵ Hamers, D. (2020, oktober). Binnen- en buitenstedelijk bouwen in Nederland: Een reflectie. PBL. https://www.pbl.nl/sites/default/files/downloads/pbl-2020-binnen-en-bui…
 

We zitten nog maar weinig in het vliegtuig, ook niet veel in het openbaar vervoer. Het ov-gebruik is gemiddeld met 60% gedaald in 2020 ten opzichte van 2019.⁵⁶ We ontvangen een stuk minder buitenlandse toeristen. We zijn wel meer gaan wandelen en fietsen.⁵⁷ De ochtend- en avondfiles zijn bijna verdwenen.

Er is een verschuiving zichtbaar van collectieve naar individuele vervoersmodaliteiten. Anders gezegd: minder openbaar vervoer en meer (tweedehands) auto’s, te voet en vooral de fiets.⁵⁸ Verschillende steden wereldwijd hebben van deze gelegenheid gebruik gemaakt door de aanleg van fietsstroken te versnellen en delen van straten af te sluiten voor autoverkeer. Tegelijkertijd heeft het wegvallen van de vervoersvraag geleid tot grote verliezen voor de vliegmaatschappijen en openbaarvervoersbedrijven. 

Mocht het thuiswerken een blijvertje zijn, dan zou het woon-werkverkeer zo maar kunnen halveren.⁵⁹ Dat heeft gevolgen voor geplande investeringen in verkeer, (openbaar) vervoer en infrastructuur.⁶⁰ Het voordeel van een fijnmazig hoogwaardig OV verdwijnt vooralsnog op de korte en middellange termijn.⁶¹ Het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid verwacht dat zodra de coronamaatregelen van de baan zijn, het ov-gebruik weer zal groeien. Maar het zal tot minimaal 2025 duren, voordat het niveau van 2019 weer wordt bereikt.⁶² Tot die tijd zullen ov-bedrijven moeten herstellen van de verliezen die nu geleden worden. Ruimte voor investeringen, bijvoorbeeld in duurzaamheid, zal dan beperkt zijn.⁶³

Bronnen

⁵⁸ Luman, R. (2020, september). Autobranche loopt deuk op, maar occasions zijn in trek. ING Website. https://www.ing.nl/zakelijk/kennis-over-de-economie/uw-sector/outlook/a…
⁵⁹ Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid. (2020). Kerncijfers Mobiliteit 2020. Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. https://www.kimnet.nl/binaries/kimnet/documenten/rapporten/2020/10/28/k…- 2020/KiM+Rapport+Kerncijfers+2020_def.pdf
⁶⁰ van Dijken, K., Ghauharali, R., & ’t Hooft, S. (2020, juli). De coronacrisis en de stad (Een verkenning van scenario’s, effecten en handelingsperspectieven voor gemeenten). Platform31. https://www.platform31.nl/publicaties/de-coronacrisis-en-de-stad
⁶¹ Manshanden, W., Koops, O., & Van Oort, F. (2020, juli). Impact van de corona-epidemie op de economie van Rijnmond, Metropoolregio Rotterdam Den Haag en Zuid-Holland. NEO en Erasmus School of Economics. https://evr010.nl/econ-verkenning- rotterdam-mrdh-zh-09072020-corona-wm-ok-fvo/
⁶² Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid. (2020). Kerncijfers Mobiliteit 2020. Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat. https://www.kimnet.nl/binaries/kimnet/documenten/rapporten/2020/10/28/k…- 2020/KiM+Rapport+Kerncijfers+2020_def.pdf
⁶³ Metselaar, D. (2020, 8 december). Transdev-directeur: zonder uitzicht wordt het erg kritiek in de OV-wereld. OVPro.nl. https://www.ovpro.nl/management/2020/12/08/ov-sector-heeft-uitzicht-nod…
 

Op de korte termijn heeft de coronacrisis een positief effect gehad op de leefomgeving: een verminderde druk op natuur en milieu, een schonere lucht en meer stilte. Over de periode maart-mei 2020 was de CO2-emissie die samenhangt met de hoeveelheid verkochte motorbrandstof 22% lager dan in dezelfde periode een jaar eerder.⁶⁴ Veel wetenschappers hadden echter dit jaar een grote daling in de uitstoot van broeikasgassen verwacht, omdat vliegtuigen grotendeels aan de grond staan en mensen massaal vanuit huis werken. Dat valt tegen, meldt de World Meteorological Organisation, die de daling beperkt noemt. De daling is volgens de organisatie niet groter dan de normale schommelingen van jaar tot jaar in de koolstofcyclus. Volgens de WMO-topman, Petteri Taalas, is de coronacrisis dan ook geen oplossing voor klimaatverandering, maar biedt wel een platform en momentum voor duurzamere en ambitieuzere klimaatmaatregelen om de uitstoot tot nul te reduceren.⁶⁵ De Europese Unie heeft bijvoorbeeld onlangs haar klimaatdoelstelling aangescherpt.⁶⁶ Ook is tijdens de Climate Adaptation Summit 2021 door meer dan 3000 wetenschappers de oproep gedaan om het economisch herstel te richten op de aanpak van de klimaatcrisis.⁶⁷ De coronapandemie jaagt de verduurzaming aan. Het blijkt dat bedrijven die serieus werk maken van de vermindering van CO2 uitstoot het afgelopen jaar hoger gewaardeerd werden op de beurs. BlackRock, één van de grootste investeringspartijen ter wereld, ziet ‘green investing’ als winstgevend. Het invloedrijke financiële bedrijf vereist nu van bedrijven dat ze hun bedrijfsmodel aanpassen aan deze ‘net-zero economy’.⁶⁸

Bronnen

⁶⁴ World Meteorological Organization. (2020, 23 november). Carbon dioxide levels continue at record levels, despite COVID-19 lockdown.  https://public.wmo.int/en/media/press-release/carbon-dioxide-levels-con… 
⁶⁵ Op de Europese Top van 11 december 2020 kwamen de regeringsleiders overeen om het tussendoel van 40% minder CO2 uitstoot ten opzichte van 1990 aan te scherpen naar 55%.
⁶⁶ Sorkin, A. R., Karaian, J., Merced, M. J., Hirsch, L., & Livni, E. (2021, 26 januari). Larry Fink of BlackRock Sets Bold Climate Goals for Corporate America. The New York Times. https://www.nytimes.com/2021/01/26/business/dealbook/larry-fink-blackro…
⁶⁷ ANP. (2021, 23 januari). Nobelprijswinnaars en andere wetenschappers: klimaatactie nu nodig. RD.nl. https://www.rd.nl/artikel/910357-nobelprijswinnaars-en-andere-wetenscha…
⁶⁸ Sorkin, A. R., Karaian, J., Merced, M. J., Hirsch, L., & Livni, E. (2021, 26 januari). Larry Fink of BlackRock Sets Bold Climate Goals for Corporate America. The New York Times.https://www.nytimes.com/2021/01/26/business/dealbook/larry-fink-blackro…

Een van de grootste zichtbare gevolgen van de coronapandemie is de enorme potentie van digitalisering en de vlucht die talloze onlineapplicaties hebben genomen om het dagelijks leven aan de gang te houden. Veel meer nog dan voorheen valt op hoe diep de samenleving met technologie verweven is geraakt en wat voor mogelijkheden dat biedt in tijden van crisis. Ook voor corona was de samenleving al aan het digitaliseren. Talloze applicaties en technologieën die nu uitkomst bieden, werden in feite al gebruikt. Het is meer de intensiteit die nu anders is. De online verkopen (en contacten) zijn enorm toegenomen en het consumentengedrag is veranderd. En met de groei van e-commerce groeien ook XXL- distributiecentra en koerierdiensten die veel ruimte vragen. Al voor corona werd door het College van Rijksadviseurs gewaarschuwd voor deze ‘verdozing van het landschap’.⁶⁹ De digitale infrastructuur, bestaande uit bijvoorbeeld datacenters, cloudservers en netwerken, vraagt veel (groene) energie. Nederland is een bijzonder aantrekkelijke vestigingsplaats voor datacentra. De verwachting is dat het dataverkeer in de komende jaren sterk zal blijven groeien wat tot een grotere groei van het stroomverbruik zal leiden.⁷⁰ Tegelijkertijd bieden datacenters een kans om de restwarmte te benutten voor warmtenetwerken.⁷¹

Bronnen

⁶⁹ College van Rijksadviseurs. (2019, oktober). (X)XL verdozing - Minder, compacter, geconcentreerder, multifunctioneler. https://www.collegevanrijksadviseurs.nl/adviezen-publicaties/publicatie…
⁷⁰ Rengers, M., & Houtekamer, C. (2020, 21 juni). Datacentra Zeewolde vragen twee keer zoveel stroom als Amsterdam. NRC. https://www.nrc.nl/nieuws/2020/06/21/zeewolde-speelt-straks-champions-l…; 
⁷¹ Masson, E., Dekker, R., & van Est, R. (2020, november). Waardevol digitaliseren voor de energietransitie. Rathenau instituut. https://www.rli.nl/sites/default/files/essay_1_waardevol_digitaliseren_…
 

De coronacrisis heeft veel invloed op de mondiale energiemarkt. Zo is door een combinatie van overproductie en een afnemende vraag de olie- en gasprijs sterk gedaald, en daarmee ook de koersen van grote oliebedrijven. De duurzame energiesector groeide juist. Terwijl de totale mondiale energieconsumptie daalde met 5 procent, steeg de productie uit duurzame energie met 7 procent. Dat is een sterkere groei dan het Internationale Energie Agentschap (IEA) afgelopen voorjaar, aan het begin van de coronacrisis had verwacht. Aan de basis van de energietransitie staan maatregelen van landen in de strijd tegen klimaatverandering. Die hebben in de afgelopen vijf jaar geleid tot een prijsdaling van 70 procent van technologie voor zon en wind en soortgelijke prijsdalingen voor opslagtechnologie en elektrisch wegvervoer. Het aandeel duurzame energie in de wereld groeit de komende jaren exponentieel. Zo verwacht het IEA nu elke vijf jaar een verdubbeling van de elektriciteitsopwekking uit wind en zon.⁷²

Bronnen

⁷² IEA. (2020b). Renewables 2020. https://www.iea.org/reports/renewables-2020 

Het toegenomen thuiswerken heeft ook tot gevolg dat de leefomgeving anders wordt bekeken. Er is meer waardering gekomen voor natuur in het algemeen en in de stad, bijvoorbeeld stadsnatuur, groene gevels en groene daken. De herwaardering heeft geleid tot toegenomen ledenaantallen van natuurbeschermingsorganisaties. Een stijgende aandacht en burgerinitiatieven m.b.t. gezamenlijke groeninrichting, tuin en stadslandbouw is waarneembaar. Ook de DNB, als onderdeel van een werkgroep met 8 financiële instellingen, roept op om meer te investeren in het behoud en herstel van biodiversiteit.⁷³ Deze herwaardering heeft de afgelopen maanden vaak tot een te hoge drukte in de natuur geleid.⁷⁴  

Gemiddeld stegen de bezoekersaantallen in 2020 met 30%. De korte termijn keerzijde van deze drang naar buiten is dat kwetsbare Nederlandse natuurgebieden nog meer onder druk kwamen te staan, bovenop de gevolgen van de stikstofcrisis, het verlies aan soortenrijkdom en droogte.⁷⁵ Of deze herwaardering van de natuur zich zal vertalen naar meer zorg voor natuur en landschap in de toekomst is de vraag.

Bronnen

⁷³ Platform voor duurzame financiering. (2020, juni). Biodiversity Opportunities and Risks for the Financial Sector (The sustainable finance platform). https://www.dnb.nl/binaries/Biodiversity%20opportunities%20risks%20for%…
⁷⁴ Tweel, M. (2020, 14 november). Drukte in de natuur vraagt om creatieve oplossingen. Trouw. https://www.trouw.nl/opinie/drukte- in-de-natuur-vraagt-om-creatieve-oplossingen~b2a0aba5/
⁷⁵ Straver, F. (2020, 7 september). Boswachters: de natuur lijdt onder het corona-effect. Trouw. https://www.trouw.nl/duurzaamheid- natuur/boswachters-de-natuur-lijdt-onder-het-corona-effect~bb74aa3a