Voorwoord
Door de coronapandemie is in korte tijd veel onzeker geworden. Wereldwijd ‘navigeert de mens in de mist’ naar een uitweg uit de pandemie. Een lange en moeizame reis. Het goed navigeren vraagt om kennis en inzicht. De provincie Zuid-Holland onderzoekt daarom wat de korte, middellange en lange termijn impact is van de corona-crisis op Zuid-Holland. Deze ‘corona impact & scenario studie' is daar een product van.
Aan de hand van verschillende scenario’s wordt de toekomst verkend. De scenario’s schetsen vier mogelijke maatschappijvarianten die aan de hand van de prioritaire beleidsthema’s van de provincie zijn uitgewerkt. Een scenarioaanpak is een beproefde werk- en leermethode voor het verkrijgen van inzicht in handelingsmogelijkheden in tijden van onzekerheid en voor het voeren van een strategische dialoog over beleidsuitdagingen en kansen. De inhoud van de scenario’s is minder belangrijk dan het soort gesprekken, het leren en de beslissingen die ze op gang brengen. De scenario’s zijn dan ook geen toekomstvoorspelling, wetenschappelijke analyse en/of beleidskeuzes.
We willen perspectief bieden, en meebouwen aan een weerbare en inclusieve maatschappij. Deze studie biedt daar inzichten en handreikingen voor. Wellicht het belangrijkste verkregen inzicht is dat de coronacrisis versnelt wat al bewoog. Zoals de digitalisering, verduurzaming en sociale tweedelingen. Het coronavirus legt het belang van een krachtige samenleving bloot, des temeer met de al bestaande stikstof-, klimaat en biodiversiteit problematiek in het achterhoofd. Van overheden wordt verwacht dat ook zij snel handelen op nieuwe ontwikkelingen. Sluimerende problemen worden snel urgent en potentiële kansen vervliegen in een onbewaakt moment. Het denken over investeringen is sinds de coronacrisis veranderd. De huidige lage rente en de inzichten opgedaan tijdens de kredietcrisis hebben voor duidelijk andere toon gezorgd. De roep om overheden die een stevige rol pakken is veel duidelijker te horen.
Perspectief bieden in tijden van corona vraagt om een actiegerichte houding van de provincie. De rol die Zuid-Holland wil pakken laat zich samenvatten in de drieslag inclusief investeren, versnellen en realiseren. De komende tijd stropen wij langs deze drieslag de mouwen op.
Met vriendelijke groet,
Namens Gedeputeerde Staten,
Jaap Smit, Commissaris van de Koning in Zuid-Holland
Als je in januari 2020 had gezegd: ‘Over twee maanden staan wereldwijd de vliegvelden vol met geparkeerde toestellen, werkt iedereen thuis, steunt de overheid grote delen van de economie, zijn alle restaurants en theaters dicht en alle sportwedstrijden, zelfs de Olympische Spelen, afgezegd’, dan had niemand je geloofd. Die onvoorstelbare ‘nieuwe’ wereld werd in slechts een paar weken werkelijkheid door de uitbraak van het coronavirus SARS-CoV-2. En al bijna een jaar is de gehele wereld ‘embarked on the unthinkable’.
De tijd voor het coronavirus SARS-CoV-2, dat de ziekte COVID-19 veroorzaakt, lijkt een eeuwigheid geleden. De wereld navigeert nog steeds in de mist op zoek naar een uitweg, hoewel de komst van een aantal veelbelovende vaccins het zicht op de uitweg heeft vergroot. Desondanks blijft het een risicovolle reis, steeds balancerend tussen het voorkomen van de ineenstorting van de gezondheidszorg, een forse economische krimp en de erosie van de sociaal- maatschappelijke orde. Onzekerheid is dan ook het grote kenmerk van de coronacrisis. Over de gevolgen voor de economie, de gezondheid van mensen, de ontwikkeling van het virus. Denken over het omgaan met de onzekerheid van deze schok, maar ook van mogelijke toekomstige schokken, is essentieel voor de weerbaarheid en bestuur van de regio.
Het coronavirus veroorzaakte een wereldwijde gezondheidscrisis die nog steeds voortduurt. Een onverwachte olieprijsschok dit voorjaar, in combinatie met de ‘lockdown’ die regeringen wereldwijd afkondigden, leidde vervolgens tot een ongekende schok in de wereldeconomie, met grote maatschappelijke gevolgen. Dit najaar volgde opnieuw een dreun door een heftige tweede golf aan besmettingen en (gedeeltelijke) ‘lockdowns’ die nog steeds voortduurt. De mutatie van het virus verdiept zelfs de crisis.
De pandemie komt niet uit de lucht komt vallen. Al langer waarschuwen wetenschappers voor de onhoudbaarheid van het huidige globale economische systeem. COVID-19 kon zich juist zo snel verspreiden door het globale karakter van de economie en de hoge bevolkingsdichtheid.¹ Bevolkingsgroei en toegenomen consumptie putten de energievoorraad en andere hulpbronnen uit. Daardoor verandert het klimaat, gaat de biodiversiteit achteruit, groeit het risico op zoönosen en raken grondstoffen uitgeput. We stuiten op de grenzen van wat de aarde aankan. Het ‘oude’ systeem is niet houdbaar. Kiezen voor ‘duurzaam’ is cruciaal. Wat precies het ‘nieuwe normaal’ gaat worden, is niet duidelijk. Dat is een kenmerk van een tijd van tasten in het duister en transitie.
Het doel van deze verkenning is inventariseren wat de korte, middellange en lange termijn impact van corona op de (Zuid-Hollandse) samenleving is en welke mogelijke no-regret maatregelen de provincie kan nemen die bijdragen aan een duurzaam herstel in Zuid-Holland.
¹ EASAC. (2020, oktober). Towards a sustainable future: transformative change and post-COVID-19 priorities
(A Perspective by EASAC’s Environment Programme).
https://easac.eu/fileadmin/user_upload/EASAC_Perspective_on_Transformat…
Deze verkenning bestaat uit drie delen.
- Het eerste deel bestaat uit een globale inventarisatie van de korte en middellange termijn implicaties van de coronacrisis op de economie (profit), de samenleving (people) en de leefomgeving (planet), met speciale aandacht voor de provincie Zuid-Holland.
- Ten tweede zijn de lange termijn implicaties van de pandemie verkend aan de hand van een scenario-aanpak. Een scenario-aanpak is een beproefde werkwijze voor het verkrijgen van inzicht in handelingsmogelijkheden in tijden van onzekerheid en voor het voeren van een strategische dialoog over beleidsuitdagingen en kansen. De scenario’s zijn geen toekomstvoorspellingen, maar vier mogelijke maatschappijbeelden die aan de hand van de prioritaire beleidsthema’s van de provincie zijn uitgewerkt. De scenario’s zijn dan ook geen beleidskeuzes die voorliggen.
- De verkenning eindigt met conclusies, aanbevelingen en mogelijke no-regret maatregelen die een duurzaam herstel mogelijk maken, rekening houdend met een samenleving die al in transitie verkeerde op het terrein van energie, klimaat, economie.
De gegevens zijn verkregen via deskresearch, interviews met strategen, managers en bestuurders van de provincie Zuid-Holland en expert judgement van een zevental wetenschappers. De geraadpleegde wetenschappers zijn:
- Mr. H.W.J. (Henk) Ovink: Nederlands eerste Watergezant
- Prof. dr. J.C. (Cok) Vrooman: Hoogleraar Sociale Zekerheid en Participatie aan de Universiteit Utrecht, en Chief Scientific Strategist bij het Sociaal en Cultureel Planbureau
- Prof. dr. L.E.M (Louise) Vet: Emeritus hoogleraar Evolutionaire Ecologie aan Wageningen University & Research en voormalig directeur NIOO-KNAW
- Dr. O. (Otto) Raspe: Hoofd RaboResearch Nederland Regio's en Thema's
- Prof. dr. F.G. (Frank) van Oort: Hoogleraar Stedelijke en Regionale economie aan Erasmus University Rotterdam
- Prof. dr. D. (Derk) Loorbach: Hoogleraar transitiekunde aan Erasmus University Rotterdam en directeur van het onderzoeksinstituut DRIFT
- Dr. ir. M. (Melanie) Peters: Directeur van het Rathenau Instituut.
Er lopen binnen de provincie en de regio meerdere studies en verkenningen naar de gevolgen van COVID. Waar mogelijk heeft deze studie gebruik gemaakt van onderstaande trajecten en/of heeft afstemming plaatsgevonden.
- Herstel- en vernieuwingsagenda Rotterdamse economie.
- Impact van de corona-epidemie op de economie van Rotterdam-Rijnmond, MRDH, Zuid- Holland en Den Haag (Neo Observatory & EUR).
- Taskforce HC-agenda, Kansen voor schoolverlaters in coronatijd.
- IPO Taskforce herstel Regionale Economie.
- Berenschot onderzoek naar de financiële positie van gemeenten in Zuid-Holland.
- I&O Research een onderzoek naar maatschappelijk onbehagen in Zuid-Holland.
- Toekomstscenario’s voor het Nederlandse tuinbouwcluster, traject van het regionale samenwerkingsverband ACCEZ (Accelerating Circular Economy Zuid-Holland).
- Mobiliteit.Straks! Mobiliteitstransitie en nabijheid in Zuid-Holland. Toekomstverkenning & snelstudies. Hoe houden we Zuid-Holland goed bereikbaar én fijn om in te leven?
- PZH neemt ook deel aan de Economic Board Zuid-Holland waar in triple helix verband gesproken wordt over de impact van de coronacrisis en mogelijke handelingsopties
